Malatya ve Laz
"Güneş tanrısı denizin üzerinde doğup batarken, refikası olan ay tanrıçası Atergatis ile; güneş tanrısı Bel veya Baal, lünear karşıtı Baalti ile ve yine büyük ilah tanımlı 'kızgın Moloch'1 'doğum yapma' özelliğine sahip Mylitta 2 adlı tanrıça ile birlikte anılıyordu.3 Moloch4, kızgın alev5 tanrısı idi ve Mylitta6 onun refikası olarak "nemlilik tanrıçasını" temsil ediyordu. İnsanlar ikisine birden tapıyorlardı. Moloch 'un din adamları kadın elbisesi giyiyorlar, Mylitta rahibeleri ise erkeksi kıyafetlerle dolaşıyorlardı. Ateş tanrısına tapınmanın belirgin özelliği insanların ona kurban edilmesiydi ve nemlilik / sulaklık / sululuk tanrıçasına tapınmanın gereği ise fahişelikti. Bu isimden gelmek üzere kelimeler üretildi: Metres7 Melitta, Metres Meleto, Metres Milto, Metres Milesia. Kartacalılar arasında bu tanrıçaya tapan kişiler vardı ve öyle anlaşılıyor ki ona Afrika illerinden birinin adından esinlenerek Megas-Melita (Milli Melita, Örtülü Melita veya Çadırlı Melita) adı verilmişti.8 Mylitta, "yaşamın kaynağı evrensel anne" veya "kainatın anası" manasında tanrıça Atergatis ile aynı anlamdaydı." (Baring-Gould, 1868)
"Yunanistan'da Demeter'in rahibeleri Melissa (Melissae) olarak adlandırılıyor, Apollo'nun yüksek din adamlarına "kyrios ton mellisson " deniyordu. Bu isimleri tanımlamak için bir de hikaye uydurulmuştu: Arı ve Bal'ın öyküsü. Fakat hiç şüphem yok, bu hikaye Mylitta bağlılarının geliştirdiği Semitik tasarımlı bir masalın bozulmuş versiyonundan başka bir şey değildi.. Melisa 'dan bazen "su perisi" olarak söz edilir, fakat o, küllerinden doğan "orman perisi"9 Meliadae ile karıştırılmamalıdır. Oceanus'un [Y. Okyanus 'un veya Eski Ana 'nın] kızı Melia, [Meliha] ki Yunanistan'ın en uzun nehri Haliacmon10 ile temsil edilir, esasında bir Suriye tanrıçasıdır. Selen, [Selin] yâni "ay" da Melissa olarak bilinir." (Baring-Gould, 1868)
"Mylitta 'nın çift karakterli 'kainatın annesi' ve 'ay tanrıçası' olma özelliğini dikkate alarak onun eski Grek toplumu rahibelerinin diline tanrıça Demeter ve tanrıça Selene adıyla geçtiğini söyleyebiliriz." (Baring-Gould, 1868)
"Melissa adı muhtemelen milattan önce 370'li yıllarda eski Phocian /Grek kolonisi olan Massilia 'ya (Marsilya'ya) Gauller (Galler) tarafından taşındı, Kelt mitolojisinde "Su Perisi" adıyla yaygınlık kazandı ve bir süre sonra Melusina Romantizmi başlığıyla yerleşik hale geldi." (Baring-Gould, 1868)
Mylitta; Sümerlerde tanrı Enlil 'in eşi tanrıça Ninlil...
Mylitta; tanrı Asur'un eşi, tanrıça Melisa...
Mylitta; eski Yunan'da Demeter anlamında...
Mylitta; Demet...
Mylitta; Derya anlamında...
Mylitta; Okyanus....
Mylitta; En eski ana.... Oesci....
Mylitta; ay tanrıçası Selin demek....
Mylitta; 'dişi sığır ' (littu) kelimesinden üretilmiş 'imgesel tanrıça'.
Mylitta; 'saf' olup 'mêlül-mêlül bakan' tanrıça......
Moloch boğa tanrısı, Mylitta inekimsi tanrıça...
My ön-ekini 'mi ' veya 'ma ' olarak okuyabiliriz. Kültürler arası geçişlerde söyleyiş biçimleri değişse bile anlam değişmiyor. " Ma " sözü ana, doğurgan, üretken, dişi demek. "Şurası çok önemlidir ki ' anne ' için Proto-Aryan kelimesi matar, ' ma ' sözünden gelir ve açık bir şekilde 'üreten' anlamındadır." (Frederick, 1881)
Yazıyı uzatmadan 'su perisine' değinmem gerek. Melita veya su perisi halk arasında 'Deniz Kızı' olarak bilinir. Çocukluk yıllarında müdavimi oluğumuz Lüleburgaz panayırında Roman vatandaşlarının işlettiği seyir çadırlarından birinde 'Deniz Kızı' olurdu. Yirmi beş kuruş verip içeri girer, havuz benzeri sulu bir ortamın içinde alt tarafı balığın kuyruğuna benzetilmiş elbise giymiş bir kızı (veya kadını) beş dakika boyunca seyrederdiniz. Tellal megafonla ortalığı inletirdi: "Hint Okyanusu'nda yakalayıp özel yöntemlerle getirdiğimiz Deniz Kızı.. Böyle bir balık görmediniz. O bir peri. Duyduuk-duymadıık demeyiiiin... Koşuuun, koşuuun. Son matine."
Melisa, Melita, Demet, Derya, Lisa, Selin, Selim, Okyanus, Deniz, Nehir, Meliha, Melih, Melahat, Milas, Milet, Malta, Miret, Mert, Murat, Millet, Mîlât, Melle, Molla, Melas, Meleme, Milano, Massilia, Marsilya, Melez, Melek, Melik, Melike ve benzeri sözcüklerin hepsi üreme-üretme-yaratma özelliğine işaret..
Melita'yı ister tanrı-tanrıça (tantan ) birlikteliğini temsil eden Lingam, ister sadece tanrıçayı temsil eden Laze (Lisu - Melisu - MulLiltu - Mu-ElAlû) olarak tanımlayalım; o, Tanrı'nın yanında bir de tanrıça olması gerektiği düşüncesine dayanan mitolojik bir kurgu veya düş olmanın ötesinde bir şey değil.
Tura yüzüne tanrıça figürleri kazınmış antik döneme ait sikkeler veya hikayeler dört bin yıl önce tedavülden kalktı. Günümüzde Melita miti insanlığın düşünce evrimini yansıtan antik mil taşlarından sadece biri.
Hüner Şencan
Notlar:
1- Kızgın Moloch : "... bir türlü tatmin olmayan güçlü tanrıların öfkesini ve intikamını hafifletmek umuduyla insan hayatını feda etmeye başladılar. Güzel, genç bakireler Moloch'un ateşli çenelerine itildi ya da kutsal yılan sarmalları arasında ezildi. Kızgın tanrı Moloch için yılanlar arasında ezilen ya da sunaklarda öldürülen......" (Free-translator, 202) ["Yılan" sözcüğü gerçek veya metaforik anlamda kullanılmış olabilir. Her iki ihtimali birden göz önünde bulundurmak gerek.]
2- "Manita" sözcüğüyle ilişkisi....
3-Yazar Mylitta adlı tanrıçayı Moloch ile ilişkilendiriyor. Kaynaklarda farklı betimlemeler söz konusu. Bir rivayete göre Babillilerin tanrısı Enlil'in karısıdır ve Mulliltu (veya Ninlil) adıyla bilinir. (Brill, 2021) De Jong'a göre ise Mulissu tanrı Assur'un eşidir. (Jong, 1997)
4- Moloch, İncil kaynaklarında çocuk kurban etme uygulamasıyla ilişkilendirilen Kenan tanrısı. İsim, İbranice melik ("kral") kelimesinin ünsüzleri alnarak boshet ("utanç") kelimesinin sesli harfleriyle birleştirilerek türetilmiştir. Boshet, Eski Ahit'te popüler tanrı Baal'ın varyant adıdır. (Britannica, 2021) Tanrı Moloch inancının milattan önce 1500 ila 1200 yılları arasında Mısır'da da görüldüğü bildiriliyor....
5-Kızgın alev: Cinaslı veya metaforik bir anlatım mı?
6- Tanrı Asur 'un eşi olan tanrıça Mullissu 'nun (veya Sümerlerde Ninlil, -- Mulissu kelimesi Sümercede Ninlil şeklinde yazılıyormuş) Grek dilinde ifade ediliş biçimi. Fenikelilerden Asurlulara ve ordan Sümerlilere kadar uzanan bir çizgi. Herodot, Mullissu adını Mylitta olarak ifadelendirmiş ve onu Aphrodite ile özdeşleştirmiş. (Wikipedia, 2021)
7- Metres: Hetaera (Türediği ve kendisinden türetilen Heather, Hathor, Haydar gibi çok sayıda isim geliyor aklımıza. Kelimeler de gensel köklere sahip.)
8- Yazar sözcüğün kaynağı olarak "Afrika illerinden birine" atıf yapıyor ama diğer belgelerde Asur/Sümer tanrıçası olduğu ve adın oradan geldiği düşüncesi öne çıkıyor.
9- Orman perisi: Dryad'lara verilen ad. Ormandaki her ağacın bir dryad'ı olduğuna inanılır. Dryad'ların "ağaçları" korumak gibi bir görevleri vardır. [Ağaç sözcüğü metaforik bir anlam mı?....]. Rumeli şarkısında geçen "Aman bre Deryalar" ifadesindeki "deryalar" sözü deniz ile ilgili olmaktan çok "ağaç veya su perilerine" bir işaret olabilir..
Aman bre deryalar / Kanlıca deryalar / Biz nişanlıyız / Deryalar / Biz nişanlıyız / İkimiz de bir boydayız / Biz delikanlıyız / İkimiz de bir boydayız / Biz delikanlıyız.
10- Haliacmon : 'Yüksek yılan', 'Yüce yılan'??? anlamı.....
Kaynaklar:
Baring-Gould, S. (1868). Curious Myths of the Middle Ages, 2. cilt.
Brill. (2021). Mylissa, Mylitta. https://referenceworks.brillonline.com/entries/brill-s-new-pauly/mylissa-mylitta-e814100?lang=fr adresinden alındı
Britannica. (2021). Moloch. https://www.britannica.com/topic/Moloch-ancient-god adresinden alındı
Frederick, J. (1881). Aryo-Semitic Speech: A Study in Linguistic Archaeology.
Free-translator. (202). More "Moloch" Quotes from Famous Books. http://www.free-translator.com/dic.php?mq=moloch adresinden alındı
Jong, A. D. (1997). Traditions of the Magi: Zoroastrianism in Greek and Latin Literature.
Wikipedia. (2021). Mulissu. https://en.wikipedia.org/wiki/Mullissu adresinden alındı