Laconia
Yunanistan'da Mora (Peloponnese) Yarımadası'nın güney ucundaki bölümünün eski adı Laconia imiş. Geniş etkileri olan bu sözcüğü etimolojik olarak ele almak istedim.
Bilgilenmek için keşfetmeye yönelik yazın taramalarıyla devam edelim.
"Svo-lach : (1) Literal olarak 'pislik' (scum); ahmak, kasılma, sarsmak, silkmek, iğrenç tip (jerk) anlamlarında...... Fazla sert olmayan küfür kelimelerinden biri ve 14. yüzyıldan beri Rusya'da kullanılıyor. Kökü, "sürüklemek" kelimesinden gelir, bu nedenle svolach olarak adlandırılan kişi, çöpün içine sürüklenen bir şeydir. Bunu, iğrenç bir kişiye ad vermek için kullanılan "kedinin bir pisliğin ardından sürüklenmesi" sözünün eşdeğeri olarak düşünün." (Theculturetrip, 2021) [Svolak sözünün salak, pislik veya iğrenç anlamlarına gelmesini insanların yaşam biçimleriyle ilişkilendirmek zorundayız. 'Lach' ve 'iğrenç tip' sözleri arasında nasıl bir ilişki kurulabilir? "Kedinin bir pisliğin ardından sürüklenmesi" metaforik bir anlatım mı?
Bildiğimiz 'kedi' mi, yoksa bir 'kadın' mı kastediliyor.....]
"Lach: Doğu Slavları tarafından Polonyalılara atıfta bulunmak için kullanılmıştır. Nowy Sacz'daki Etnik Polonyalılar bu adı kullandılar ve kendilerine Lachy Sadeckie dediler. Pawel Jasienica'ya göre, 'lach', eski bir Polonya kabilesi olan Lendialıların adından geliyor. [Lendia.... Kabile adı?] [....] Polonya'da 10.000'den fazla kişi bu soyadına sahiptir. Çek Cumhuriyeti ve Slovakya'da Lach, Ladi-Slav kişisel isminin kısa bir formu olarak kullanılır." [Ladi-Slav sözü "Slav Ladı" anlamında mı? Lach ve Ladi kelimelerinin aynı anlamda kullanılması dikkat çekiyor.] Lach, aynı zamanda Ulahlar için kullanılan ve Slovence bir kelime olan Lah'ın bir çeşididir." (Wikipedia, 2021)
"Ukraynaca, Beyaz Rusça ve Lehçe'de: Doğu Slav kelimesi Lach "Pole - Direk" sözünden gelen etnik bir ad. Bu terim Çekçe'de, Polonya sınırına yakın Moravya'nın kuzeydoğu kesiminde yaşayan insanları belirtmek için kullanılır.
Slovakça, Çekçe (Moravya) ve Slav kökenli Almanca dillerinde: Çekçe ve Slovakça olan Ladislav (bkz. Laszlo) sözlerinden kısaltılmış bir ad.... Slovence bir kelime olan Lah'ın Almanca yazım şekli.... Vlah "Eflak", "Ulah", "Romen" kelimelerinden türetilmiş olan sözcük.. Daha genel ifade etmek gerekirse, yabancı kökenli bir kişiyi ifade eder." (Ancestry, 2021)
"Lach'ın Batı Alman dili Felemenkçede 'tebessüm' veya 'gülme'; orta dönem Almancasında 'süt'; Galik İskoçya'sında 'vahşi ördek', 'başından geçmek'; Venetian dilinde 'havuz' veya 'göl' manalarına gelmesi.." (Wikipedia, 2021) [Metaforik anlamlar.....]
"İrish dilinde Lach: "(1) Hoş, tatlı, arkadaş canlısı, (2) İyi huylu, nazik, güler yüzlü, hayat dolu." (Wikipedia, 2021) [Lach sözünün bu kez bütünüyle olumlu çağrışımlara sahip olduğunu görüyoruz. Hatta biraz ötesinde.. ]
"Laches [Lach-iz]: Bir şeyi zamanında yapmama. Sonuçta işlemin muhatabı ilgili tarafın yasal işlem başlatması." (Dictionary, 2021) [Laçkalık'tan söz ediliyor olmalı. Laçka; düzeni bozulmuş, verimsiz duruma gelmiş, gevşemiş anlamlarında... Kaçınılmaz bir şekilde, örtük anlatım ihtimali......]
"Bealach veya Beallach: Bir dağ geçidi." (Merriam-webster, 2021) [Makedonya-Sırbistan sınırında ve Sırp tarafında Bilaç adlı küçük bir kasaba vardır. Bize, ziyaret ettiğimiz zaman "İlaçsız şehir" anlamına geldiğini söylemişlerdi. Öyle anlıyoruz ki bu kasaba adı da Laco veya Laconia sözüyle ilintili. Bi-Laç, Laç'lı, Laçan, Laç tanrıçasının yeri anlamında olabilir. "Dağ geçidi" ifadesi metaforik bir atıf mı? Her söze "metafor" takıntısıyla bakmak istemiyoruz ama, bu ihtimali gözden uzak da tutamayız.]
"Lache: Bu soyadı coğrafi bir bölgeden alınmıştır. 'At the Lache' sözü lache'nin veya bir gölün yanında oturan, yaşayan anlamındadır." (Forebears, 2021) [Lache, acaba Hazar Denizi, Aral Gölü olabilir mi? Yoksa bu göl; su birikintileriyle veya akıntılarıyla simgeleştirilen tanrıça mı?]
"Xa lach, xa-lat ("salad"): Marul" (Wordsense, 2021)
"Lech(e) n.: Formları: (1) Aynı zamanda (isimlerde) lecche, lach(e), lacch(e), lac, liche, leg, lage, (yanlışlıklar) leth, lathe. Etimoloji: Muhtemelen OE læc, lec & læce, lece; cp. Islatmak, nemlendirmek. Tanımlar: (1) (a) Bir sıvının herhangi bir maddenin veya bir infüzyonun üzerine veya içine dökülmesiyle elde edilen çözelti; (b) ~ cumba, ıslatmak için bir fıçı. (2) (a) Durgun bir dere, bataklık zeminden akan dere, bataklık; (b) soyadlarında ve yer adlarında [bkz. Smith PNElem. 2.10]." (Quod.lib.umich.edu, 2021) [Bataklık yerlerden gelen insanlar mı? Yoksa yaşam biçimleri açısından bir takım sıvılarla, bataklık işleriyle, "batak işlerle" haşır neşir olan kişiler mi?]
"Sanskritçe sözlüğünde Lach, Lacch (Lacchati); [karşılaştırınız - 'laks']: İşaretlemek, bakmak. İşaretler, alametler. Hayırlı işlerle, işaretlerle veya amellerle donanmış olan.. Laks'ın (Laksh'ın) bir şekli. Laks : Algılamak, kavramak, gözlemlemek, bakmak. Lacchati (Labhati) : Almak, elde etmek, ulaşmak. Bir fırsatı değerlendirmek için izin almak. Sonraki Vedik döneminde Labh ; daha eskiden rabhate, rabha, rabhasa.. (Wisdomlibrary, 2021) [Tanrıça, tanrıçanın izinden giden.. ?]
Lakkhi: Refah ve zenginlik tanrısı/tanrıçası (Normalde Lakkhi, şans tanrıçası Lakşimi'nin Pali eşdeğeridir. Bununla birlikte, ilk metinlerde isim sadece belirsiz bir Therigatha ayetinde geçmektedir. (Suttacentral, 2021)
Lakkhi: Şans, zenginlik, ihtişam, güzellik. (Rabbitique, 2021) Lakkhi: (1) Budizm'in ana dalı olan Theravada da Güzellik ve servet tanrıçası Laksmi'nin Pali dilindeki eşdeğeri. (2) Dhatarattha 'nın kızı. Genelde Siri olarak adlandırılır. Hikayesi için bkz. Sirikalakanni Jataka (Wisdomlib, 2021)
Lakkheti: Ayırt eden, karakterize eden alametler, işaretler. Lakkhanapathaka: Alamet veya işaretleri yorumlayan; Lacaka: Kasılmadan gelen hoşlanma, tat. Burkulma veya zorlanma. Ani bir gerginlik.
Locaka (Lûcek): Çıkaran ya da kökünden koparan biri. Bir parça (et, hamur ve benzeri).
Lach: Isırılmış veya yırtılmış. Aptal bir kişi. Gözbebeği. Gözlerinin etrafına sürme çekmek veya alna siyah tozdan işaret yapmak, kırışık deri, muz ağacı, kulak küpesi, siyah veya mavi renkli elbise, bir yay ipi, kadınların alınlarına taktıkları veya yaptıkları bir süs, süt diyeti yapanlar, kajal (sürme), bir parça et, nutfe; bir yılanın kabuğu veya derisi, kırışık kaş (Wisdomlibrary, 2021).
Lach, Lacch, Lacchati, Lakkhi, Laksi ve benzeri kelimelerin tümü Hint kültürüyle ilgili... Sözcüğün yazılış ve okunuş biçimindeki farklılıklar bir taraftan Hint harflerinden ve diğer taraftan da farklı etnik kimliklere sahip toplulukların bu kelimeyi kendi dillerine aktarma biçiminden kaynaklanıyor. Lach, Laconi, Lakhi gibi sözcüklerin Hint kültürüyle ilgili olmasına karşın bu adı taşıyan toplulukların etnik kimlikleri net değil. Laconi'ler veya Lach'lar Kafkasya, Gürcistan, Tibet bölgelerinde yaşayan Brahma, Budizm ve Lakşimi inancını benimsemiş çeşitli kabile toplulukları olabilir. Bu topluluklar ya oranın yerlisidirler veya çok daha eski tarihlerde Hint topraklarından göç etmiş kişiler......
Azerbaycan'ın Karabağ Bölgesinde yer alan Laçin (Lacian) şehri, Kolhislilerin ve Lazların bu bölgede yaşamış olmaları, Karabağ'daki Laçin kasabasının eski adının 'Abdallar' olması, Yunanistan'ın Mora Yarımadasındaki Laconianların Kolhis-Hint kökenli olabilecekleri ihtimalini gündeme getirmektedir.
Tarihte Laconiler adında bir takım topluluklar olmuşsa onları "kadını veya tanrıçayı kutsarken diğer taraftan statüsünü aşağı duruma düşüren insanlar" olarak değerlendirebiliriz.
"Lakşimi'nin Bengal dilindeki 'standart' telaffuz biçimi Lakkhi şeklindedir. [.] Latinlerin mısır bitkisiyle alakalı ilahı Tanrıça Ceres Sanskritçedeki Sri veya Şiri kelimesinden türetilmiştir. [....] Laksmi'nin lotus (nilüfer) çiçeğiyle olan ilişkisi doğurganlığın, suyun doğasında bulunan zorlayıcı enerjinin ve toprağın nemliliği ile değerlendirilir." (Sengupta, 2020)
"Lakkhana : Bir işaret; bir alamet; bir özellik; ilham veren bir işaret; nitelik, vasıf. Lakkhanasampana : Hayırlı bir takım işaretlerle donatılmış olan. Lakkhita, lakkheti : Alametleri olan. Mümtaz. Seçkin. Karakteristik özelliklere sahip olan. Lakkhi : İyi şansa sahip olma; refah ve varlık tanrısı." (Kusala, 2021) [Metaforik olarak tanrıya - tanrıçaya atıf]
Lacchati : Alan; elde eden; ulaşan. Lajjati : utanıyor ya da utanmış. Lajjana : Utanç verici hale gelen. Lajjanta : Birisini utanmış, endişeli veya utanmış hissettirmek. Lajji : Utandı, utanmıştı.
Litta : Kirletilmiş; lekeli; meshedilmiş. Lujji, Lujjati : Yaran, ikiye ayıran. Lujjana : Paramparça olan, evliliği dağılan, evliliği çözülen. Luncati : Dışarı çıkarır; kökünden koparır.
Lutta : (Bir yerden veya kişiden), tipik olarak güç kullanarak bir savaş veya sivil kargaşa zamanında mal çalmak. Ludda : Sert; zalim, avcı; Lunati : Kesen, biçen, ırzına geçen. Lekhana : Yazı; bir mektup; bir yazıt. Lekhani : Bir kalem. Leddu : Bir toprak parçası. Lesa : Önemsiz, ufak-tefek bir şey istemek; bahane; hile yapmak. Lokesa : Brahma, Yaratıcı. Locana : Göz. Lata : Sarmaşık; Laddhaka : Büyüleyici hoş. Lâsa : Dans etmek, spor yapmak (Kusala, 2021)
Tanrıça fikrinden yola çıkıp oradan utanç verici eylemlere girişen aşağılık insanlardan mı söz ediliyor? Gypsy - Romany olarak adlandırılan.... Lajjana sözcüğü ile Laconia arasında mesafe yok gibi. Lacan'lık yapan kişiler... "Litta" ve 'Lutta" sözü ile "Latin" sözü arasında, eski yaşam biçimlerini de dikkate alarak ister istemez ilişki kurmak zorunda kalıyorsunuz. Utanç verici yaşam biçimine sahip, lekeli, kirli insanlar topluluğu. Hırsızlık yapan, cana, mala ve ırza kasteden...
"Maha büyük veya süper anlamına gelir, Purisa bir insanın veya varlığın adıdır ve Lakkhana 'işaret' veya 'karakteristik' anlamına gelir. Yani, süper insan Buda'nın alametleriyle donanmış [Lakşimi], manasınadır. (Prakasana, 1990)
"Sahip olduğu birçok erdem arasında daha çok refah ve zenginlik tanrıçası unvanıyla tanınan Lakshmi, Vişnu'nun sadık karısıdır. En eski Vedik literatüründe ona Sri denmiş, daha sonra Lakshmi adı geliştirilmiştir. Adına Sanskritçe'nin ilk dönemlerinden itibaren rastlanır. Laksmi, "hedef veya amaç" anlamındadır. Dünyevi ve ruhsal refahı [kurtuluşu] içeren yaşamın amacını temsil eder. Lakshmi veya Sri, "dünyanın annesi" olarak kabul edilir." (Reddy, 2019)
"Bazı dini metinlere göre Maha Lakshmi, "Saptarshi'lerden" [Sparta / Isparta] biri olan Bhrigu Maharishi 'nin kızıydı. "Okyanusun çalkalanması" sırasında yeniden doğdu. Maha Lakshmi, Lord Vishnu'yu kocası olarak seçti ve Vaikunta'da [Vatikan'da?] onunla birlikte yaşıyor. Shri Lakshmi, Lord Vishnu'nun, Lord Rama ve Lord Krishna enkarnasyonları ile birlikte Tanrıça Sita ve Tanrıça Radha olarak enkarne oldu." (Reddy, 2019)
[Kelimeler ve kavramlar arasında ilişki kurmazsak yaşadığımız dünyayı anlayamayız. "Saptarshi'ler" sözü ile "Sparta" ve Arnavutların kendilerini tanımlamak için kullandıkları "Şiptar" sözcüklerinin anlam akrabalığı üzerinde düşünmek zorundayız. Rama'nın (veya Rama-Çandra'nın [Çandarlı?]), Hindu tanrısı Vishnu'nun yedinci avatarı (tanrının insan suretine bürünüp ortaya çıktığı ilahi öğretici) olduğunu biliyoruz. Bu, Vişnu = Rama anlamına geliyor.
Latini, Laccini (Lakşimi) ve Roma (Rama) ilişkisini kurmak aykırı, tutarsız bir değerlendirme mi?
Öyle anlaşılıyor ki, Laconia-Roma veya Latina-Roma kavramları Hindu düşüncesine dayanan "tanrıça-tanrı" ikilemesinden başka bir şey değil. Vişnu-Lakşimi ilahları milattan önce yedi yüzlü yıllarda Akdeniz coğrafyasına göç edince tapınma işini bu kez enkarne tanrı adları olan Laconya-Roma sözcükleri ile sürdürmüşler. (Remus ve Romulus'un dişi kurt tarafından beslenme hikayesiyle gözlerimiz ne zamana kadar perdelenmeye devam edecek.)
Laconya, Lattiya, İ-Taliya = Tanrıça Lakşimi (taliye, talih, şans, kader-kısmet tanrıçası)
Roma = Tanrı Rama (veya tanrı Vişnu)
Laconia-Lattia ilişkisi sorunlu gözükebilir. Şöyle değerlendiriyorum. Laconia, Lachi sözlerinin asıl kaynağı Sümerliler, Akatlılar, Asurlular.... Milattan önce üç binlere uzanan eski bir geçmişi var. Akatlar ve Asurlularda Lachmu-Lachamu (2) adı verilen tanrı-tanrıça betimlemesi ve tapınımı söz konusu.
Bu sözcükler bir taraftan Hint topraklarına taşınıyor bir taraftan da Suriye, Ürdün, İsrail (Kenan / Fenike) topraklarına...
Tanrıça Lachamu milattan önce binli yıllarda Hint coğrafyasında Lacchi, Lakkhi veya Lakşimi 'ye dönüşüyor. (Hindistan'da Lachen, Lache adlı yerleşim yerlerinin bulunması...)
Suriye-Ürdün-İsrail topraklarında ise Laz, Late, Latkia, Lattia, Latakia, Lâzıkiyye sözcükleri ile meşhur oluyor...
Yunanistan'ın Mora yarımadasında Sparta şehrini kuran Hint asıllı Palesgianlar (Palaskanlar) başlangıçta göç ettikleri o topraklara tanrıçalarının adını vererek oraya Laconia demişlerken sözcük İtalya yarımadasında muhtemelen Fenike topraklarından göç eden insanların terminolojisiyle yeniden şekilleniyor Latinya sözcüğüyle tarih sahnesine çıkıyor.
Suriye'nin Lazkiye deniz kasabasına Batılıların Latkia veya Latakia demeleri literasyon farklılığından; Arami, Arap ve İbrani harflerinin farklı seslerle okunmasından kaynaklanıyor.
Unutmamamız gereken bir nokta da, milattan önceki tarihlerde bütün güney İtalya topraklarının aslında Palesgianlı yerleşimcilere ait olması. Kaynaklarda "Grek yerleşimciler" diye söz edilmesine karşın Laconia betimlemesinden çok net bir şekilde anlaşılıyor ki aslında onlar büyük ölüde Fenike, Orta Asya ve Hint kökenli kişiler.
Laconianlar zaman içinde Fenike topaklarından göç eden Latinler (Lazlar), ile karışarak kaynaşıyorlar. Kimi zaman savaşarak, kimi zaman barışarak... Birleşerek veya ayrışarak... Yunanistan ve İtalya'daki göçmen kabileler, etnik kimlikleri farklı olmalarına karşın pagan tanrılara ve tanrıçalara tapınmalarıyla ortak bir özelliğe sahipler.
"Lace Daemon (Læs Dimon; Yunanca: Daymon Gölü ) efsanevi bir Laconia kralı ve Klasik Yunan mitolojisinde "Pleaid Taygete" ve "Zeus"un oğluydu. [...] Eurotas, krallığı Lace Daemon 'a miras bıraktı. Daha sonra yeğeni ve eşi olan Sparta'nın adını değiştirdi." (Wikipedia, 2021)
[Daemon sözü, "The-Amuna'dan" (3) türetilmiş olarak "Amun'un ruhu" anlamında değerlendirilebilir. Lace Daemon "tanrıçanın eşi tanrı", "tanrıçanın oğlu tanrı" demek veya "tanrıçanın ruhu tanrı"... (MIPSES, 1988) Demon 'un Türkçeye spor yapmak anlamında idman sözcüğüyle geçmiş olması manidar. Tanrıçanın idmanı, tanrıçanın spor nesnesi Lace.... Veya, "Tanrıçanın oğlu olan Las"... Burada Las sözcüğünü eril formda düşünmek zorundayız.
Palesgian kabilelerinde bir kralın bu adı almasının veya efsanede Yunan tanrısı Zeus'a işaret edilmesinin hiçbir önemi yok. Daemon Hint kültüründeki tanrıça Lakşimi'den başkası değil.
Lace Dae-Moni ifadesi, sonraki insanların dilinde Mona-Lisa kavramıyla yaşatılmaya devam edilmiş. Ne diyelim.... Her erkeğin karısı kendisine Mona Lisa....
Hint hikayelerinden apartılarak "Yunan Mitolojisi" diye bir antoloji oluşturulmuş, ahlaksız öykülerle dünyanın gözü boyanmaya çalışılıyor. Dağlara, göllere, nehirlere, su birikintilerine, yerleşim yerlerine Lace, Licus, Lozan gibi adların verilmesi "tanrıça anayı" kutsama düşüncesinden kaynaklanan geçerliliğini yitirmiş arkaik bir töre.
"Laconia'nın antik tapınaklarında MÖ yedinci yüzyıldan kalma yüz binden fazla, kurşun dökümden yapılmış küçük tanrıça figürinleri bulunmuştur. Bunların Sparta şehrinde tanrıça Artemis Orthia 'ya ithaf edildiği düşünülmektedir." (Metmuseum, 2021)
[Öyle anlaşılıyor ki o dönemde Laconia'nın veya Tanrıçanın özel adı Artemis Orthia 'dır. Orthia sözünün Türkçede 'artan', 'çoğalan' anlamında kullanılıyor olması...... Arttıran , çoğaltan tanrıça..]
"Milattan önce iki bininci yılda Laconia başarılı Mycenaean-Grek Krallığı'na ait bir yerleşim yeriydi. Yarı mitik kral Mene-Laus (4 ) o bölgenin hükümdarıydı. Yaklaşık olarak milattan önce 1100-1000 yıllarında Dorian Greklerine yenildi. Sonuç olarak Sparta dahil Laconia 'ya Dor'lar yerleşmeye başladılar. MÖ 700'lü yıllarda Spartalılar, Eurotas Vadisini denize kadar feth ettiler. [....] Laconia modern İngilizceye Laconic sözcüğüyle aktarılmıştır ve konuşmada Spartan cesareti' anlamına gelir." (Sacks, Murray, & Brody, 1995)
"Laconia, Greklere ait Neolitik Çağın başından (MÖ 6000) günümüze kadar sürekli işgal edilmiştir. Geç Bronz Çağı döneminde (MÖ 1600-1100) Mycenaean'lar Amyclea veya Menelaion bölgesindeki şehirleri kontrol altına almışlardır. Mycenaean döneminin sonunda Laconia'yı Dorian'lar işgal etmeye başlamışlar ve Sparta şehrini kurmuşlardır. O vakit Sparta'nın resmi adı Laca-Di-Emon idi." (Gagarin, 2010)
Milattan önce 1600'lü yıllardan MÖ 600'lü yıllara kadar Laconia "tanrıçaların ülkesi" anlamına geliyor ama Laçanlar / Lakkhîler yaşam ve davranış biçimleri açısından tam bir "barbar topluluk"...
Yunanlıların barbar sözcüğünü "kendilerinden olmayan kişiler ve topluluklar" için kullanmalarına karşın daha objektif bir bakış açısıyla onları yağmacı, soyguncu, mala ve ırza tecavüz eden, ahlaki kurallardan yoksun insanlar olarak görebiliriz.
Garip bir şekilde, Laconların tanrıça inançları kadınların sömürülmesini ve istismar edilmesini önlemek yerine teşvik ediyor. Batı medeniyeti, arkaik Hint ve Fenike toplumunun sefih insanlarını temsil eden Mora Yarımadası'ndaki Laconların yağmacı ve tecavüzcü davranışları üzerine mi kurulmuş?
Hüner Şencan
Notlar
1- Salak kelimesiyle ilişkisi.
2- Başka bir yazının konusu.
3- Amuna, Amu: Ruh, tanrının ruhu, nefes, üfleme. Yem. Su.
4- Laus'un (tanrıçanın) Bilge Kralı. Mene, Sanskritçe muni sözcüğünden gelmiş olabilir.
Kaynaklar
Ancestry. (2021). Lach name meanin. https://www.ancestry.com/name-origin?surname=lach#:~:text=Ukrainian%2C%20Belorussian%2C%20and%20Polish%3A,Moravia%2C%20near%20the%20Polish%20border. adresinden alındı
Dictionary. (2021). Laches. https://www.dictionary.com/browse/laches adresinden alındı
Forebears. (2021). Lach surname definition. https://forebears.io/surnames/lach adresinden alındı
Kusala. (2021). Concise Pali-English Dictionary. http://kusala.online-dhamma.net/%E6%96%87%E5%AD%97%E8%B3%87%E6%96%99/%E5%8D%97%E5%82%B3%E4%BD%9B%E6%95%99%E5%9C%96%E6%9B%B8%E9%A4%A8%20Theravada%20Buddhism%20E-Library/070%20%E5%B7%B4%E5%88%A9%E8%BE%AD%E5%85%B8%20-%E8%8B%B1%20Pali%20Dictionary/Concise%20P adresinden alındı
Merriam-webster. (2021). Beallach. https://www.merriam-webster.com/dictionary/beallach adresinden alındı
MIPSES. (1988). Catalyst, 18. cilt. Melanesian Institute for Pastoral & Socio-Economic Service.
Prakasana, P. (1990). Vedeha (Thera.).
Quod.lib.umich.edu. (2021). le?ch(e n.(1). https://quod.lib.umich.edu/m/middle-english-dictionary/dictionary/MED24920 adresinden alındı
Rabbitique. (2021). Lakkhi, Pali. https://www.rabbitique.com/profile/pi/lakkh%C4%AB adresinden alındı
Reddy, O. (2019). The Divine Goddess Ashta Lakshmi - The Goddess of Finance & Wealth. https://www.linkedin.com/pulse/sacred-sanctity-divine-goddess-maha-lakshmi-finance-wealth-osk-reddy adresinden alındı
Sengupta, S. (2020). Mutating Goddesses: Bengal's Laukika Hinduism and Gender Rights.
Suttacentral. (2021). Lakkhi. https://suttacentral.net/define/lakkh%C4%AB adresinden alındı
Theculturetrip. (2021). 10 Russian Swear Words You Need to Know. https://theculturetrip.com/: https://theculturetrip.com/europe/russia/articles/12-russian-swear-words-you-need-to-know/ adresinden alındı
Wikipedia. (2021). Lacedaemon (mythology). https://en.wikipedia.org/wiki/Lacedaemon_(mythology) adresinden alındı
Wikipedia. (2021). Lach. https://en.wikipedia.org/wiki/Lach_(name) adresinden alındı
Wikipedia. (2021). Lach. https://en.wiktionary.org/wiki/lach adresinden alındı
Wikipedia. (2021). Lach. https://en.wiktionary.org/wiki/l%C3%A1ch adresinden alındı
Wisdomlib. (2021). Lakkhi. https://www.wisdomlib.org/definition/lakkhi adresinden alındı
Wisdomlibrary. (2021). Lacaka. https://www.wisdomlib.org/definition/lacaka adresinden alındı
Wisdomlibrary. (2021). Lach: 4 definitions. https://www.wisdomlib.org/definition/lach adresinden alındı
Wordsense. (2021). xà lách (Vietnamese). https://www.wordsense.eu/x%C3%A0_l%C3%A1ch/ adresinden alınd