Kastamonu ve Laz
"Oedipus, Thebes kralı Laius ve Jocasta 'nın [Yo-Kasta'nın] oğluydu. 'Taş' veya 'kaya' anlamındaki Lâas sözcüğünden türetilen Laius 'Taş-Baba' manasına geliyordu. O, taştan doğmuş olan bir ırkın çocuğuydu. DeuCalion Tufanı 'ndan sonra kalabalıklaşmaya başlayan ve büyük kurucular olarak nitelendirilen bir topluluğun.... Yo-Kasta veya Epi-Kasta (1) 'Temiz Anne' veya 'Temizlenmiş İo' (2) [Temizlenmiş (3) Kadın] anlamındaydı. Thebes ırkının karanlık gecelerde tapındığı menekşe renkli deniz tanrıçası... Onun tanrı babası, kutsayan ve temizleyen 'gizil bir tanrıydı'.... Kısaca söylemek gerekirse, Oedipus 'un ebeveyni 'baba-tanrı', 'ana-tanrıça' ve yanlarındaki Hilal 'le imgelenen taş bir sütun veya obelisk idi. Üçü birlikte Delphi tapınak kapısının üzerine yerleştirilen Semitik Minyan (4) trisulası (5) ile temsil ediliyorlardı. (6) (Francis, 1894)
"Curtius, Griechische Etymologie, No. 26, p. 138 'den anlaşılmaktadır ki, 'temiz çeşme' manasındaki kas-talia 'nın kökü kas, temizleyici veya temiz olan anlamındadır. Bu form ayrıca kas-aros sözcüğünde de görülür ve Sanskritçedeki Şâd kelimesini çağrıştırır." (Francis, 1894)
Oedipus'un babasını öldürüp annesiyle evlenmesi hikayesine hiç girmeyeceğim. Yo-Kasta sözü etimolojik olarak bir tanrıçayı veya bir azizeyi betimliyor. 'Temiz çeşme', tanrıçadır ki aynı zamanda 'Taliye' olarak adlandırılır. Taliye veya Talia 'temiz, neşeli, sevinçli bir hûri' anlamında... İtalia, 'hurilerin ülkesi' demek... Veya tanrıçaların... Kas-ta-moni'nin aslı, Kas-ta-mani olmalıdır. Ta sesi bağlaç olarak kullanılan bir ünsüz... Sanskritçede 'mani' sözcüğünün onlarca anlamı var, fakat dikkatimizi tanrıça kavramıyla ilgili olanlara yöneltmek zorundayız. Mani, devâî bir kadın veya kız.... 'Dervîşe' de diyebiliriz... Adevîyye... Tanrıçaya tapan, tanrıçaya bağlanmış.... Temiz bir hûri.... Şen-şakrak ve cilveli... Hayat dolu.. Tanrıçaya tapıyor ama aslında kendisi tanrıça... Yürek hoplatan cinsten. Mony (7) veya mani 'mücevher' demek.. Kıymetli bir taş... Alev gibi yanan kırmızı bir cam parçası... Belki yâkut, belki safîr... Bir hûriyi nasıl betimlemek istiyorsanız öyle.... Yunanlılar, daha doğrusu Romalılar Kas-ta-mani sözünü kendileri icat etmediler, Hint coğrafyasından aparttılar. Mani veya moni 'kıymetli bir kristal' demek ama örtük planda 'tanrıça ana'ya işaret ediyor... Veya bir 'tanrıça kıza'....
Kastamoni, Pak Kız demek... Lekesi olmayan bir mücevher... Günahsız ve saf... Bir şâdumân...
Evet 'bir kız' ama, tüm zaman dilimlerinde değil.... Tanrıçanın yolundan ayrılmamışsa, şarkılar söylemeye devam edip dans figürleriyle tanrıçayı kutsuyorsa, yazdığı şiirlerle aşkını dile getirmeye devam ediyorsa, o yine Kastamoni'dir. Yaşının ilerlemesiyle hûri kastamoni özelliğini yitirmiş, kadın kastamoni figürüyle yeni bir kimliğe bürünmüştür.... Şimdi 'pak bir anne'dir, artık.... Veya 'pak bir nine'.... Ölümüyle pak bir Azize'ye dönüşür....
Pak tanrıça olarak değerlendirilen taştan yapılmış 'figüratif putların' değişik yaşlarda çok sayıda kadın müntesibi olmuş.... Ne hikmetse, Yunanlılar ve Romalılar Fenikelilerin izinden giderek kastamoni azizelerle değil, kastamoni hurilerle ilgilenmişler. İbadet amacıyla kıvrak Lasa dansı yapan, su perisi bekar kızlarla... İnsanlara 'Temiz Tanrıça' (Yo-Kasta) gibi bir ad vermek onların gelecekteki yaşamlarını garanti altına almıyor. Yunanlılar süfli işlere epey bulaşmış olmalılar ki Oedipus Rex diye dramatik bir hikaye yazmışlar. Bilmiyorum, Hint kültürünün kastamoni'si en azından kağıt üzerinde temizdir ama Roma ve Yunanlıların kastamoni'si açık bir şekilde iğrenç...... Mide bulandırıyor.
Mani kelimesinin Türkçede 'sevgili' anlamına gelen 'mani-ta' sözüyle olan ilişkisini düşünmek zorundayız. Mani = Manita = Mâşuk.... Temiz Maşuk.... Taş Maşuk veya boyalı taşlardan yapılmış tanrıça putu....
Mani ve Mona (Lisa) sözcüklerinin benzerliği dikkat çekiyor. Milattan önce 2000'li yılların kültüründe yer alan Enuma Elis veya Enum Tanrıça sözü zaman içinde Moni veya Mann Mohanaa 'ya dönüşmüş olabilir mi?
Kas (kast) sözcüğü de geniş bir ilinekler ağına sahip.
Kasta'nın 'temiz' anlamındaki kas kelimesi yerine bir an için 'toplumsal tabaka' anlamındaki kast sözcüğünden geldiğini düşünürsek, o zaman 'Kast-a-moni' Kast'ın Tanrıçası veya Kastın Sevgilisi anlamında......
Batılıların 'temiz' anlamına gelen kas sözcüğüne dayanmaları yeterince ikna edici değil. Bizim 'kaskatı' sözcüğümüz 'donmuş' veya 'taştan yapılmış tanrıça' olgusunu daha iyi betimliyor. Kuşkusuz insanlar taştan yapılmış tanrıça heykellerine temiz ilahi varlıklar olarak bakıyorlardı ama kasta bir şekilde toplumun belli bir kesimini tanımlayan etnik kabile olgusuyla da ilgili olabilir.
Kastamoni, kabilemize ait tanrıçanın taş heykellerini dikerek onu yücelttiğimiz topraklar anlamında mı?
Kasta sözcüğünün bir diğer anlamı, 'ekilip-biçilen, bol mahsul veren yer' demek.... Kastamonu'yu, Kasta(n)bolu sözcüğünün galatı olarak mı düşünmeliyiz?
Kasta, kızıl kahverengi anlamında..... Bildiğimiz o büyük fındığa bu yüzden kestane demişler. Jocasta veya Yo-Kasta , "kızıl kahve renkli tanrıça" demek..... Kral Laius 'un esmer tenli bir eşe sahip olması...... 'Kara kral' ve 'kara kraliçe'..... Nedense, Laius ve Luse 'ler hep esmer-kızıl tenli kişiler oluyor..... Buğday benizliler de diyebiliriz.
Kasta sözü, Vişnu'nun şehri (!) Kasi 'den de türetilmiş olabilir. Emin değiliz. Çok sayıda seçenekten ne yazık ki hiç biri olasılık düzeyinin ötesine geçemiyor.
Uğraşmak beyhude...... Kasta 'nın tarihsel derinliklerde kaybolan anlamı bulanık ve belirsiz.... Bu koşullarda Kastamoni'yi etimolojik kromozomlarla ele almak yerine yüzeydeki verimli topraklar anlamıyla betimlemek daha iyi.
Hüner Şencan
Notlar:
1. Yunanca epi : Üzeri, çevresi..
2. İo, İyo, Yoni, Yuni veya Yani: Yunan Mitolojisinde nehir tanrısı Inachus'un kızı [İnece'nin, İnce Su'yun]...
İo, Juno'nun ihbarından kaçmak için onu düve yapan Zeus tarafından takip edildi, ancak Juno tarafından gönderilen bir gadfly tarafından işkence gördü.
Juno veya Jovian gezegeni 1610'da keşfedildi ve Galileo tarafından adlandırıldı. (Etymonline, 2021) (Jovian gezegeni: Jüpiter)
Godfly: Genellikle yetkililere yöneltilen, potansiyel olarak üzücü olan sorular sormak suretiyle bir toplumun veya topluluğun statükosuna müdahale eden kişi..... Bu terim aslında, yaşamı boyunca yargılanan eski Yunan filozofu Sokrates ile ilişkilidir.
İyo genel olarak 'kadın' anlamında. Kadının, erkeğin 'iyo / iye' kemiğinden yaratılmış olması..
İyonya, Yuna-(n)-sitan : Kadınların veya tanrıçaların ülkesi. Karı'ların ülkesi.
3. 'Temiz' sözü günahsız olma anlamında ama, bunun yanı sıra, üst-baş temizliği ve tuvalet hijyeniyle de ilgili olabilir.
4. Minyan: Dini ayinlerde temsili bir "İsrail topluluğu" oluşturmak için gereken minimum erkek sayısı (10).
5. Trishula veya trishul, Hinduizm'in ana sembollerden biri. İlahi anlamı olan üç dişli mızrak. Hindistan ve Tayland'da, bir danda veya sopaya takılan kısa kulplu bir silaha da işaret eder.
6. Yazar Semitik Minyan'a atıfta bulunuyor ama kökü Hint coğrafyasında.
7. Mani, moni: Kediyi (pussy) okşayan bir isim. Kedilere bu adın verilmesi. Kediye seslenme. Bir yüksük; halka şeklinde bir astar. Onurlu, yüce, kibirli. Canlı, asil, yüksek fikirli. Bir el değirmeninin ağızlığındaki halka şeklindeki astarı. Bir mücevher, boncuk. Türünün en iyisi olan herhangi bir şey. Mıknatıs. Mıknatıs olarak kullanılabilen bir taş veya doğal mıknatıs özelliği olan bir mineral. Su kabı. Clitoris. Kristal. Bir keçinin boynundaki etli çıkıntı. Bir ben. Bir maddenin kompakt bir kütlesi, belirli veya düzenli bir şekli olmayan bir kütle. Küçük bir su kabı. Bilek. Naga'lardan biri veya Patala'nın yılan başları. (Wisdomlib, 2021)
[Naga, Nace, Nâci: (Hint mitolojisinde) yarı ilahi özelliğe sahip mitolojik bir varlık. Yarı insan, yarı kobra yılanı görünümlü. Suyla ve mistik tecrübeyle ilişkili.)
Kaynaklar:
Etymonline. (2021). İo (Yo, Yu). https://www.etymonline.com/word/io#:~:text=in%20Greek%20mythology%2C%20daughter%20of,named%20for%20her%20by%20Galileo. adresinden alındı
Francis, J. (1894). The Ruling Races of Pre-historic Times in India, Southwestern Asia ..., 1. cilt.
Wisdomlib. (2021). Mani, Ma?i, Mani, Ma?i: 26 definitions. https://www.wisdomlib.org/definition/mani adresinden alındı