La Dama de Baza
"Baza Kadını". Yaşamın ve ölümün tanrıçası. İspanya'nın başkenti Madrid'deki arkeoloji müzesinde heybetli bir tahtın üzerine kurulmuş, oturuyor. La Dama de Elche gibi. Milattan önce dördüncü yüzyıldan kalma bir âsârı atîka. Tanrıçanın ölüm ve hayat işleriyle ilgilendiği düşünülüyor. Hristiyanlık öncesi İberya yarımadasında Astarte, Afrodit, Demeter ve Persefon adlı tanrıçaların işlevine benzer görevlere sahip olduğu düşünülüyor. Granada şehrinin kuzey-doğusunda Baza adı verilen tepelik bir mevkide 1971 yılında bulunmuş (Gill, 2009).
Günümüzdeki "Baza" yerleşiminin eski Roma şehri Basti'nin yerine kurulduğu bildiriliyor.
----
Kelimelerin başındaki la sözcüğü Latince İlla 'dan gelir. Tarihi süreçte, dişil kelimelerin başına geldiğinde la 'ya dönüşmüştür. Vurgulu a sesiyle başlayan kelimelerin önüne geldiğinde illa ella olur. Zaman içinde, ella la olarak değil, el şeklinde kısaltılmış birinci hece tutulurken ikinci hece düşürülmüştür (Dee L. Eldredge, 2015). [???]
----
"La-Dama" sözcüğünün kökeni ve telaffuzu önemli. Değişik kültürlerde heceler farklı yerlerden bölünerek bir kısmı alınıp diğerleri atılabiliyor veya vurgu farklı hecelere yüklenebiliyor. Antik sözcüklerin, çoklu kullanım-çoklu telaffuz nedeniyle özgün söyleniş biçimini saptamak mümkün değil.
La-Dama sözcüğü için yargı geliştirmeden sadece olasılıklardan söz edebiliriz.
Birinci olasılık, La "önekinin" illa 'dan gelmesi. İlla, Orta-Doğu'da yaygın kullanımlı "ilaha" veya "ilat" sözcüğünü çağrıştırıyor. Kelimenin, illa telaffuz biçimine sonradan dönüşmüş olma olasılığı var. La eğer illa 'dan geliyorsa, onun "tanrıça" (ilat) anlamında olduğunu düşünebiliriz.
Dama sözcüğü Türkçede de kullandığımız "ev" anlamında olabilir. Dam. La-Dama, "evine bağlı olan kadın" demek. Veya "evine bağlı tanrıça". Belki de "Beyt-El'dir".. Bazı dillerde tercüme yapılırken cümlelerin ve ifadelerin çevirisine tersinden başlanır. "Dama-La" sırasında "Tanrıça'nın Evi" anlamı çıkıyor ortaya. Veya Betylos.
İkinci olasılık, sözcüğün Ladama diye okunması.. O zaman "Lad-Ana" olgusuyla karşılaşılıyor. "Baza'nın Lad-Anası". La-Dama sözcüğünün İspanyolcada "kadın" manasına gelmesi Ladana - Lazana yorumunu bozmuyor, pekiştiriyor. Hatta tüm kadınları laz-ana sözcüğünün kapsamı içine alıyor. Lad-ma 'nın son hecesi "ma", ana anlamında.
Üçüncü olasılık d harfinin biraz daha sertleştirilmesiyle ortaya çıkıyor: Lati-ma. Lati-Ana anlamında. Ladin, Latin, Ledün, Leton sözcüklerinin sonundaki n harfleri ile Latya, Latia ve Lata kelimelerinin sonundaki hemze veya a harfleri dişil olmaya işaret. Kadın veya ana anlamında. Tanrıça-Ana, Tanrıça Kadın..
La-Dama, Ladma veya La-Tima.
Her nasıl okunursa okunsun sözcüğün kaynağı Suriye, Filistin, İsrail, Ürdün ve Mezopotamya toprakları. Kökeni Latince değil, Orta-Doğu coğrafyasından. Kelime, İspanya topraklarına Anadolu ve Balkanlar aracılığıyla taşınmış olabilir.
La-Dama, "Baza Kadını" veya "Baza Hanımefendisi" olarak tanıtılıyor ama o muhtemelen bir Tanrıçaydı veya Azize..
"Tanrıça La-Dama", "Azize La-Dama"
Konuşlandığı "makama" vurgu yapılırsa onu;
İlla'nın Evi. Beyti-Los. Veya "Los'un Yüce Makamı" olarak anlamamız gerekecek.
-----
Betilos'un bulunduğu yerleşim yerinin adı Baza / Basti sözcüğü de antik nitelikte. La-Dama sözcüğünün ambiyansını tamamlıyor. Küçük bir araştırmada etimolojisinin oldukça kapsamlı olduğu görüldü. Müstakil bir konu olarak ayrıca ele alınmalı.
Hüner Şencan
.
"Baza Kadını". Yaşamın ve ölümün tanrıçası. İspanya'nın başkenti Madrid'deki arkeoloji müzesinde heybetli bir tahtın üzerine kurulmuş, oturuyor. La Dama de Elche gibi. Milattan önce dördüncü yüzyıldan kalma bir âsârı atîka. Tanrıçanın ölüm ve hayat işleriyle ilgilendiği düşünülüyor. Hristiyanlık öncesi İberya yarımadasında Astarte, Afrodit, Demeter ve Persefon adlı tanrıçaların işlevine benzer görevlere sahip olduğu düşünülüyor. Granada şehrinin kuzey-doğusunda Baza adı verilen tepelik bir mevkide 1971 yılında bulunmuş (Gill, 2009).
Günümüzdeki "Baza" yerleşiminin eski Roma şehri Basti'nin yerine kurulduğu bildiriliyor.
----
Kelimelerin başındaki la sözcüğü Latince İlla 'dan gelir. Tarihi süreçte, dişil kelimelerin başına geldiğinde la 'ya dönüşmüştür. Vurgulu a sesiyle başlayan kelimelerin önüne geldiğinde illa ella olur. Zaman içinde, ella la olarak değil, el şeklinde kısaltılmış birinci hece tutulurken ikinci hece düşürülmüştür (Dee L. Eldredge, 2015). [???]
----
"La-Dama" sözcüğünün kökeni ve telaffuzu önemli. Değişik kültürlerde heceler farklı yerlerden bölünerek bir kısmı alınıp diğerleri atılabiliyor veya vurgu farklı hecelere yüklenebiliyor. Antik sözcüklerin, çoklu kullanım-çoklu telaffuz nedeniyle özgün söyleniş biçimini saptamak mümkün değil.
La-Dama sözcüğü için yargı geliştirmeden sadece olasılıklardan söz edebiliriz.
Birinci olasılık, La "önekinin" illa 'dan gelmesi. İlla, Orta-Doğu'da yaygın kullanımlı "ilaha" veya "ilat" sözcüğünü çağrıştırıyor. Kelimenin, illa telaffuz biçimine sonradan dönüşmüş olma olasılığı var. La eğer illa 'dan geliyorsa, onun "tanrıça" (ilat) anlamında olduğunu düşünebiliriz.
Dama sözcüğü Türkçede de kullandığımız "ev" anlamında olabilir. Dam. La-Dama, "evine bağlı olan kadın" demek. Veya "evine bağlı tanrıça". Belki de "Beyt-El'dir".. Bazı dillerde tercüme yapılırken cümlelerin ve ifadelerin çevirisine tersinden başlanır. "Dama-La" sırasında "Tanrıça'nın Evi" anlamı çıkıyor ortaya. Veya Betylos.
İkinci olasılık, sözcüğün Ladama diye okunması.. O zaman "Lad-Ana" olgusuyla karşılaşılıyor. "Baza'nın Lad-Anası". La-Dama sözcüğünün İspanyolcada "kadın" manasına gelmesi Ladana - Lazana yorumunu bozmuyor, pekiştiriyor. Hatta tüm kadınları laz-ana sözcüğünün kapsamı içine alıyor. Lad-ma 'nın son hecesi "ma", ana anlamında.
Üçüncü olasılık d harfinin biraz daha sertleştirilmesiyle ortaya çıkıyor: Lati-ma. Lati-Ana anlamında. Ladin, Latin, Ledün, Leton sözcüklerinin sonundaki n harfleri ile Latya, Latia ve Lata kelimelerinin sonundaki hemze veya a harfleri dişil olmaya işaret. Kadın veya ana anlamında. Tanrıça-Ana, Tanrıça Kadın..
La-Dama, Ladma veya La-Tima.
Her nasıl okunursa okunsun sözcüğün kaynağı Suriye, Filistin, İsrail, Ürdün ve Mezopotamya toprakları. Kökeni Latince değil, Orta-Doğu coğrafyasından. Kelime, İspanya topraklarına Anadolu ve Balkanlar aracılığıyla taşınmış olabilir.
La-Dama, "Baza Kadını" veya "Baza Hanımefendisi" olarak tanıtılıyor ama o muhtemelen bir Tanrıçaydı veya Azize..
"Tanrıça La-Dama", "Azize La-Dama"
Konuşlandığı "makama" vurgu yapılırsa onu;
İlla'nın Evi. Beyti-Los. Veya "Los'un Yüce Makamı" olarak anlamamız gerekecek.
-----
Betilos'un bulunduğu yerleşim yerinin adı Baza / Basti sözcüğü de antik nitelikte. La-Dama sözcüğünün ambiyansını tamamlıyor. Küçük bir araştırmada etimolojisinin oldukça kapsamlı olduğu görüldü. Müstakil bir konu olarak ayrıca ele alınmalı.
Hüner Şencan
.
