İazyges
Yazım biçimi dikkate alınırsa Laz sözcüğü ile ilişkisi yokmuş gibi gözüküyor. Sorunun odak noktası, tam da burası.. İnternet kaynakları incelendiğinde sözcüğün Laziges, İazyges, İazigs, İazygians, İasians, Jazyges, Yazigs ve Metanastae şeklinde farklı yazım biçimlerinin olduğu görülür.
Pers dilindeki "i" sonekini inceleyerek konuya devam edelim. Jahanshiri adlı web sitesinden öğrendiğimize göre nispet i'si oldukça maharetli bir ek imiş. İsmi sıfata ve sıfatı da isme dönüştürme gibi bir kabiliyete sahip olduğu belirtiliyor. Eğer bir kelime sesli "e" harfiyle bitiyorsa "i" soneki -gi 'ye dönüşüyormuş. Orta dönem Persçesindeki -ih soneki, daha sonraki dönemlerde î 'ye dönüşmüş. Sözü edilen Web sitesinde -ig sonekinin Latincedeki -icus ve İngilizcedeki -ic ile aynı işleve sahip olduğu bildiriliyor. (Jahanshiri, 2021) Bu yazılanlardan Laziges veya Lezgî sözcüklerinin "Lazla ilgili olan" veya "Laza merbut" anlamında olduğunu düşünüyorum. Şöyle de ifade edebiliriz: Tanrıçaya bağlı olan... Yaşamlarını tanrıça inancı çerçevesinde şekillendiren insanlar. İngilizcede axonim denilen "dış adlandırma" şöyle bir mekanizma içinde çalışıyor. Bir bölgenin insanlarına tarihin belli bir döneminde tanrıçaya tapındıkları için Lazige, Lazî veya Lazcı yakıştırması yapılmış ise sonraki dönemlerde söz konusu insanlar tanrıça inancından vazgeçseler dahi bu lakap üzerlerine yapışmış olarak varlığını sürdürmeye devam ediyor.
Kelimenin doğru yazılış biçimi hangisi.... Lazyges mi yoksa İazyges mi? 1800'lü yıllarda basılmış eserlere bakarsak İazyges veya Yazyges. İki yüz yıl önce yazılmış olan eserlerin daha doğru olabileceği düşünülebilir ama kuşkuyla yaklaşmakta yarar var. Sorun Arap harfleriyle yazılan Doğu kelimelerinin Latinize edilmesinden kaynaklanıyor olabilir. İlk "çeviri yazıda" (transliteration) eğer yanlış yapılmışsa, arkası da yanlış gelir. Diyelim ki, doğru yazılmıştır ve orijinali İazyge 'dir. Böyle bile olsa İazyge sözcüğü Lazyge 'nin türevinden başkası değil.
Şimdi İazyges /Lazyges adı verilen bu insanların kim olduklarını inceleyebiliriz.
WorldHistory adlı web sitesinde verilen bilgiler:
"İazyges, ataları Asya'dan göçebe olarak gelen ve Farsça konuşan bir kabiledir. Sarmatyalılar olarak da sınıflandırılırlar. Doğu Avrupa'da veya Karpat Dağları'nın doğusunda yaşadıkları bölge haricinde önceki tarihleri bilinmemektedir.
Milattan önce birinci yüzyılda, Roma'ya karşı yaptığı savaşlarda Küçük Asya'da bir krallık olan Pontus Kralı Mithridates VI. Eupator 'un ordusuna katılmış olduklarından düşman olarak Romalıların dikkatini çekmiştir. Milattan sonra 20'li yıllardan itibaren bugünkü Macaristan'da Tizsa Nehri boyunca Macar ovasına yerleştiler.
İkinci yüzyılın ortalarına gelindiğinde, Roma sınırları üzerindeki Cermen baskısı yoğunlaştı. Milattan sonra 167'de Lazgi'ler, Cermen kabileleri Marcomanni ve Quadi'ye katılmak suretiyle güneye doğru ilerleyen büyük bir istila ile Adriyatik Denizi'ne ulaştılar.
Roma İmparatoru Marcus Aurelius Antoninus Tuna sınırını restore ederek onlara karşı başarılı bir savaş yürüttü. Yaklaşık 8000 Lazgi süvarisi Roma ordusuna hizmet vermeye başladı. İlk olarak üçüncü yüzyılda Vandalların ve ardından dördüncü yüzyılın sonlarında Hunların anavatanlarına gelişleri ile Lazgi'ler yavaş yavaş dağılmaya başladılar." (WorldHistory, 2021)
----------
"İazygi'ler (veya Jazyges ki, bir ortografik varyanttır) göçebe bir kabileydi. Jaxamatae, Ixibatai, İazygite, Jászok, Ászi olarak da bilinir. Onlar Sarmatyalıların bir koluydu. MÖ yaklaşık 200'lü yıllarda Orta Asya'dan batıya, şu anki Ukrayna bozkırlarına doğru sürüldüler. Dilleri hakkında çok az şey biliniyor, ancak İran dillerinden biriydi." (Enacademic, 2021) [.]
"Romalılar Dacia'nın işini bitirmek istediler, ancak İazygi'ler onlarla işbirliği yapmayı reddettiler. İazygi'ler, sığırlarını sulamak için her yaz Karadeniz boyunca ilerleyerek şu an güney Romanya olan topraklarda göçebe insanlar olarak kaldılar. (Enacademic, 2021)
-------
Lazygeler (Yazıcılar) eski bir Sarmatyalı kabilesiydi. Bozkır kültürüne sahip oldukları için, sürüleri ve atları için verimli topraklar aramak üzere Asya'dan Avrupa kıtasına geçtiler. Sonunda göçebelikten vazgeçerek yerleşik hayata geçtiler, kasaba ve şehirlerde yaşamaya başladılar. Önce Kırım çevresinde yaşadılar, sonra bugünkü Romanya'ya geldiler. Daha sonra batıya, Daçya ve Roma sınırlarına doğru hareket etmeye başladılar. (Quora, 2021)
---------
MS 173/74 yılında Lazi 'ler veya Yazici 'ler Pannonia'yı işgal eder, ancak Marcus Aurelius tarafından ' Donmuş Tuna Savaşında ' mağlup edilirler. (Ossetians, 2021)
---------
İnternet ortamında Lazi 'ler veya Yazici 'ler hakkında ayrıntılı bilgiler var. Amacımız Lâzîlerin veya Yazıcıların tarihsel geçmişlerini incelemek değil. Vurgulamak istediğimiz konu Lazyge veya İazyge sözcüğünün "tanrıça" kavramıyla ilişkili olduğu.. Bu kişiler etnik yönden İranlı, Horasanlı, Türk, Kafkas veya Hint kökenli olabilirler. Bunu bilmiyoruz.
---------
"İazigs" sözü ayaziciis şeklinde telaffuz ediliyor. Karadeniz Bölgesinde "Yazıcı" soyadlı aileler vardır. Bu kişilerin İazigi kabilelerinin soyundan gelip gelmediklerini bilmiyoruz ama bölgenin Lazika Krallığı sınırları içinde kalması dikkat çekiyor. Laz, Lazika, Lezgi, Ezgi, Yezgi, Yeliz, Eliza, Yazcı, Yazıcı (Başörtüsü), Yazma sözcüklerinin tümü kadına veya tanrıçaya atıf içeriyor. İaziciler, küller altında kalmış bir etnik kimlik......
2017 yılında akrabalarımızı ziyaret için gittiğimiz Romanya'da Laze isimli bir kasabanın içinden geçtiğimizi hatırlıyorum. Hanıma espri yapmış "Bizim Lazlar buraya kadar gelmişler" demiştim. Öyle anlıyoruz ki milattan önce 200'lü yıllardan başlayıp milattan sonra 200'lü yıllara kadar varlık gösteren bu toplulukları betimleyen İazygiler veya Yazıcılar sözü, şemsiye kavram Lâziler 'in türevinden başka bir şey değil.
Hüner Şencan
.
Yazım biçimi dikkate alınırsa Laz sözcüğü ile ilişkisi yokmuş gibi gözüküyor. Sorunun odak noktası, tam da burası.. İnternet kaynakları incelendiğinde sözcüğün Laziges, İazyges, İazigs, İazygians, İasians, Jazyges, Yazigs ve Metanastae şeklinde farklı yazım biçimlerinin olduğu görülür.
Pers dilindeki "i" sonekini inceleyerek konuya devam edelim. Jahanshiri adlı web sitesinden öğrendiğimize göre nispet i'si oldukça maharetli bir ek imiş. İsmi sıfata ve sıfatı da isme dönüştürme gibi bir kabiliyete sahip olduğu belirtiliyor. Eğer bir kelime sesli "e" harfiyle bitiyorsa "i" soneki -gi 'ye dönüşüyormuş. Orta dönem Persçesindeki -ih soneki, daha sonraki dönemlerde î 'ye dönüşmüş. Sözü edilen Web sitesinde -ig sonekinin Latincedeki -icus ve İngilizcedeki -ic ile aynı işleve sahip olduğu bildiriliyor. (Jahanshiri, 2021) Bu yazılanlardan Laziges veya Lezgî sözcüklerinin "Lazla ilgili olan" veya "Laza merbut" anlamında olduğunu düşünüyorum. Şöyle de ifade edebiliriz: Tanrıçaya bağlı olan... Yaşamlarını tanrıça inancı çerçevesinde şekillendiren insanlar. İngilizcede axonim denilen "dış adlandırma" şöyle bir mekanizma içinde çalışıyor. Bir bölgenin insanlarına tarihin belli bir döneminde tanrıçaya tapındıkları için Lazige, Lazî veya Lazcı yakıştırması yapılmış ise sonraki dönemlerde söz konusu insanlar tanrıça inancından vazgeçseler dahi bu lakap üzerlerine yapışmış olarak varlığını sürdürmeye devam ediyor.
Kelimenin doğru yazılış biçimi hangisi.... Lazyges mi yoksa İazyges mi? 1800'lü yıllarda basılmış eserlere bakarsak İazyges veya Yazyges. İki yüz yıl önce yazılmış olan eserlerin daha doğru olabileceği düşünülebilir ama kuşkuyla yaklaşmakta yarar var. Sorun Arap harfleriyle yazılan Doğu kelimelerinin Latinize edilmesinden kaynaklanıyor olabilir. İlk "çeviri yazıda" (transliteration) eğer yanlış yapılmışsa, arkası da yanlış gelir. Diyelim ki, doğru yazılmıştır ve orijinali İazyge 'dir. Böyle bile olsa İazyge sözcüğü Lazyge 'nin türevinden başkası değil.
Şimdi İazyges /Lazyges adı verilen bu insanların kim olduklarını inceleyebiliriz.
WorldHistory adlı web sitesinde verilen bilgiler:
"İazyges, ataları Asya'dan göçebe olarak gelen ve Farsça konuşan bir kabiledir. Sarmatyalılar olarak da sınıflandırılırlar. Doğu Avrupa'da veya Karpat Dağları'nın doğusunda yaşadıkları bölge haricinde önceki tarihleri bilinmemektedir.
Milattan önce birinci yüzyılda, Roma'ya karşı yaptığı savaşlarda Küçük Asya'da bir krallık olan Pontus Kralı Mithridates VI. Eupator 'un ordusuna katılmış olduklarından düşman olarak Romalıların dikkatini çekmiştir. Milattan sonra 20'li yıllardan itibaren bugünkü Macaristan'da Tizsa Nehri boyunca Macar ovasına yerleştiler.
İkinci yüzyılın ortalarına gelindiğinde, Roma sınırları üzerindeki Cermen baskısı yoğunlaştı. Milattan sonra 167'de Lazgi'ler, Cermen kabileleri Marcomanni ve Quadi'ye katılmak suretiyle güneye doğru ilerleyen büyük bir istila ile Adriyatik Denizi'ne ulaştılar.
Roma İmparatoru Marcus Aurelius Antoninus Tuna sınırını restore ederek onlara karşı başarılı bir savaş yürüttü. Yaklaşık 8000 Lazgi süvarisi Roma ordusuna hizmet vermeye başladı. İlk olarak üçüncü yüzyılda Vandalların ve ardından dördüncü yüzyılın sonlarında Hunların anavatanlarına gelişleri ile Lazgi'ler yavaş yavaş dağılmaya başladılar." (WorldHistory, 2021)
----------
"İazygi'ler (veya Jazyges ki, bir ortografik varyanttır) göçebe bir kabileydi. Jaxamatae, Ixibatai, İazygite, Jászok, Ászi olarak da bilinir. Onlar Sarmatyalıların bir koluydu. MÖ yaklaşık 200'lü yıllarda Orta Asya'dan batıya, şu anki Ukrayna bozkırlarına doğru sürüldüler. Dilleri hakkında çok az şey biliniyor, ancak İran dillerinden biriydi." (Enacademic, 2021) [.]
"Romalılar Dacia'nın işini bitirmek istediler, ancak İazygi'ler onlarla işbirliği yapmayı reddettiler. İazygi'ler, sığırlarını sulamak için her yaz Karadeniz boyunca ilerleyerek şu an güney Romanya olan topraklarda göçebe insanlar olarak kaldılar. (Enacademic, 2021)
-------
Lazygeler (Yazıcılar) eski bir Sarmatyalı kabilesiydi. Bozkır kültürüne sahip oldukları için, sürüleri ve atları için verimli topraklar aramak üzere Asya'dan Avrupa kıtasına geçtiler. Sonunda göçebelikten vazgeçerek yerleşik hayata geçtiler, kasaba ve şehirlerde yaşamaya başladılar. Önce Kırım çevresinde yaşadılar, sonra bugünkü Romanya'ya geldiler. Daha sonra batıya, Daçya ve Roma sınırlarına doğru hareket etmeye başladılar. (Quora, 2021)
---------
MS 173/74 yılında Lazi 'ler veya Yazici 'ler Pannonia'yı işgal eder, ancak Marcus Aurelius tarafından ' Donmuş Tuna Savaşında ' mağlup edilirler. (Ossetians, 2021)
---------
İnternet ortamında Lazi 'ler veya Yazici 'ler hakkında ayrıntılı bilgiler var. Amacımız Lâzîlerin veya Yazıcıların tarihsel geçmişlerini incelemek değil. Vurgulamak istediğimiz konu Lazyge veya İazyge sözcüğünün "tanrıça" kavramıyla ilişkili olduğu.. Bu kişiler etnik yönden İranlı, Horasanlı, Türk, Kafkas veya Hint kökenli olabilirler. Bunu bilmiyoruz.
---------
"İazigs" sözü ayaziciis şeklinde telaffuz ediliyor. Karadeniz Bölgesinde "Yazıcı" soyadlı aileler vardır. Bu kişilerin İazigi kabilelerinin soyundan gelip gelmediklerini bilmiyoruz ama bölgenin Lazika Krallığı sınırları içinde kalması dikkat çekiyor. Laz, Lazika, Lezgi, Ezgi, Yezgi, Yeliz, Eliza, Yazcı, Yazıcı (Başörtüsü), Yazma sözcüklerinin tümü kadına veya tanrıçaya atıf içeriyor. İaziciler, küller altında kalmış bir etnik kimlik......
2017 yılında akrabalarımızı ziyaret için gittiğimiz Romanya'da Laze isimli bir kasabanın içinden geçtiğimizi hatırlıyorum. Hanıma espri yapmış "Bizim Lazlar buraya kadar gelmişler" demiştim. Öyle anlıyoruz ki milattan önce 200'lü yıllardan başlayıp milattan sonra 200'lü yıllara kadar varlık gösteren bu toplulukları betimleyen İazygiler veya Yazıcılar sözü, şemsiye kavram Lâziler 'in türevinden başka bir şey değil.
Hüner Şencan
.
